Wprowadzenie
“Przyjdzie Mordor i nas zje” to reportaż literacki wydany w 2013 roku, który stanowi przełomowe dzieło w polskiej literaturze podróżniczej. Ziemowit Szczerek przedstawia w nim swoją podróż po Ukrainie, łącząc elementy reportażu, groteski i krytyki społecznej. Książka została uhonorowana Paszportem “Polityki” i zapoczątkowała nowy sposób pisania o Europie Wschodniej.
Główne zagadnienia i analiza
Autor przedstawia Ukrainę jako kraj pełen kontrastów i paradoksów, gdzie ścierają się wpływy Wschodu i Zachodu. Szczerek wykorzystuje konwencję gonzo journalism, gdzie reporter staje się aktywnym uczestnikiem opisywanych wydarzeń, nie stroniąc od subiektywizmu i prowokacyjnych opinii. Narracja prowadzona jest z perspektywy Łukasza Ponczyńskiego – alter ego autora, który podróżuje po Ukrainie jako “łowca egzotyki”.Szczególnie istotnym elementem reportażu jest dekonstrukcja stereotypów i mitów dotyczących Ukrainy funkcjonujących w polskiej świadomości. Autor pokazuje, jak polscy turyści i dziennikarze często szukają na Wschodzie potwierdzenia własnych wyobrażeń o “dzikim kraju”, ignorując rzeczywistą złożoność sytuacji społeczno-politycznej. Tytuł nawiązujący do “Władcy Pierścieni” Tolkiena symbolizuje lęk przed “dzikim Wschodem”, który może zagrozić “cywilizowanej” Europie.
Styl i środki artystyczne
Język reportażu charakteryzuje się:- brutalnością i dosadnością wyrazu- elementami groteski i czarnego humoru- mieszaniem wysokiego i niskiego stylu- wykorzystaniem ukraińskich i rosyjskich wtrąceń językowych- narracją pierwszoosobową nacechowaną ironiąSzczerek tworzy hybrydyczny gatunek łączący reportaż, powieść drogi, esej i satyrę. Autor świadomie przełamuje konwencje tradycyjnego reportażu, wprowadzając elementy fikcji literackiej i subiektywne komentarze. Taka forma pozwala mu na głębszą analizę wzajemnych relacji polsko-ukraińskich oraz krytyczne spojrzenie na polski kolonializm kulturowy.
Kontekst społeczno-polityczny
Książka powstała przed wydarzeniami Euromajdanu i konfliktem zbrojnym na wschodzie Ukrainy, co nadaje jej dodatkowego znaczenia w kontekście późniejszych wydarzeń. Autor pokazuje Ukrainę w momencie transformacji, zawieszoną między sowiecką przeszłością a europejskimi aspiracjami. Szczególną uwagę poświęca problemom tożsamościowym współczesnej Ukrainy:- rozdarciu między Wschodem a Zachodem- postsowieckiemu dziedzictwu- zderzeniu tradycji z nowoczesnością- problemom ekonomicznym i społecznym- relacjom z Polską i Rosją
Znaczenie i interpretacja
“Przyjdzie Mordor i nas zje” to nie tylko reportaż o współczesnej Ukrainie, ale również głęboka analiza polskiego spojrzenia na Wschód. Autor demaskuje polski orientalizm i poczucie wyższości wobec wschodnich sąsiadów. Pokazuje, jak stereotypowe myślenie i powierzchowne oceny prowadzą do niezrozumienia złożonej rzeczywistości Ukrainy. Książka zmusza czytelnika do rewizji własnych poglądów i konfrontacji z zakorzenionymi uprzedzeniami.Szczerek porusza również uniwersalne tematy:- poszukiwania tożsamości narodowej- wpływu historii na teraźniejszość- relacji między centrum a peryferiami- mechanizmów tworzenia i powielania stereotypów kulturowych- roli mediów w kształtowaniu obrazu innych narodów
Podsumowanie
“Przyjdzie Mordor i nas zje” to przełomowe dzieło, które zrewolucjonizowało sposób pisania o Europie Wschodniej w polskiej literaturze. Poprzez połączenie reportażu, satyry i krytyki społecznej, Szczerek stworzył wielowymiarowy obraz współczesnej Ukrainy i polsko-ukraińskich relacji. Książka pozostaje aktualnym głosem w dyskusji o wzajemnym postrzeganiu się narodów i mechanizmach budowania stereotypów kulturowych.
Znaczenie w kontekście współczesnym
W świetle obecnych wydarzeń na Ukrainie, książka Szczerka zyskuje nowe znaczenie jako dokument pokazujący źródła i przyczyny obecnych konfliktów. Autor już dekadę temu wskazywał na napięcia i problemy, które później doprowadziły do poważnych przemian geopolitycznych. Reportaż pozostaje ważnym głosem w dyskusji o tożsamości Europy Środkowo-Wschodniej i jej miejscu we współczesnym świecie.