Charakterystyka ogólna
Ekspresjonizm to kierunek artystyczny, który rozwinął się na początku XX wieku, głównie w Niemczech i krajach niemieckojęzycznych. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa “expressio” oznaczającego “wyraz”, “wyrażenie”. Kierunek ten powstał jako reakcja na naturalizm i impresjonizm, odrzucając obiektywne przedstawianie rzeczywistości na rzecz subiektywnej ekspresji uczuć i przeżyć wewnętrznych artysty. Ekspresjoniści wierzyli, że sztuka powinna wyrażać prawdę o człowieku i świecie poprzez deformację rzeczywistości, przejaskrawienie i wyolbrzymienie.
Geneza i kontekst historyczny
Ekspresjonizm narodził się w atmosferze niepokoju i kryzysu wartości na początku XX wieku. Pierwsza wojna światowa, rozwój przemysłu, urbanizacja i mechanizacja życia doprowadziły do poczucia wyobcowania człowieka i utraty kontaktu z naturą. Artyści ekspresjonistyczni reagowali na te zjawiska, wyrażając w swojej twórczości lęk, rozpacz i bunt przeciwko zastanej rzeczywistości. Szczególnie silny wpływ na rozwój kierunku miała filozofia Friedricha Nietzschego, Sørena Kierkegaarda oraz psychoanaliza Zygmunta Freuda.
Główne cechy ekspresjonizmu
Ekspresjonizm charakteryzuje się następującymi cechami:- Subiektywizm i emocjonalizm w przedstawianiu rzeczywistości- Deformacja świata przedstawionego- Intensywność wyrazu artystycznego- Kontrastowość i dysharmonia- Wykorzystanie groteski i brzydoty- Zainteresowanie tematyką egzystencjalną- Krytyka cywilizacji przemysłowej- Wizyjność i symboliczność- Eksperymentowanie z formą artystyczną
Ekspresjonizm w literaturze
W literaturze ekspresjonizm przejawiał się poprzez:1. Tematykę:- problemy egzystencjalne- konflikt jednostki ze społeczeństwem- katastroficzne wizje świata- krytyka cywilizacji- motyw miasta jako przestrzeni wrogiej człowiekowi2. Środki wyrazu:- nagromadzenie metafor i symboli- dynamiczny styl- kontrasty i hiperbolizacja- neologizmy i eksperymenty językowe- fragmentaryczność narracji
Najważniejsi przedstawiciele
W literaturze polskiej ekspresjonizm reprezentowali między innymi:- Jan Kasprowicz (“Hymny”)- Stanisław Przybyszewski- Tadeusz MicińskiW literaturze światowej wyróżnić należy:- Georga Trakla- Gottfrieda Benna- Franza Kafkę- Augusta Strindberga
Ekspresjonizm w sztukach plastycznych
W malarstwie ekspresjonizm charakteryzował się:- Deformacją kształtów- Intensywną, kontrastową kolorystyką- Dynamiczną kompozycją- Emocjonalnym przedstawieniem postaci- Uproszczeniem formyNajważniejsi przedstawiciele w sztukach plastycznych:- Edvard Munch (“Krzyk”)- Vincent van Gogh- Grupy “Die Brücke” i “Der Blaue Reiter”- Emil Nolde- Oskar Kokoschka
Znaczenie i wpływ na kulturę
Ekspresjonizm wywarł ogromny wpływ na rozwój sztuki XX wieku. Jego dziedzictwo można odnaleźć w wielu późniejszych kierunkach artystycznych, takich jak surrealizm czy abstrakcjonizm. Wpłynął również na rozwój filmu ekspresjonistycznego w Niemczech (np. “Gabinet doktora Caligari” Roberta Wiene). Ekspresjoniści wprowadzili do sztuki nowe środki wyrazu i sposoby przedstawiania rzeczywistości, które do dziś inspirują artystów. Ich krytyczne spojrzenie na cywilizację przemysłową i problemy egzystencjalne człowieka pozostaje aktualne również we współczesnym świecie.
Ekspresjonizm w muzyce
W muzyce ekspresjonizm przejawiał się poprzez:- Atonalność- Dysonanse- Skomplikowane struktury rytmiczne- Intensywność wyrazu- Eksperymentowanie z formąGłówni przedstawiciele:- Arnold Schönberg- Alban Berg- Anton Webern
Podsumowanie
Ekspresjonizm był jednym z najważniejszych kierunków artystycznych początku XX wieku, który w sposób radykalny zmienił sposób postrzegania i przedstawiania rzeczywistości w sztuce. Jego wpływ na kulturę jest widoczny do dziś, a poruszane przez ekspresjonistów problemy pozostają aktualne we współczesnym świecie. Kierunek ten pokazał, że sztuka może być nie tylko odzwierciedleniem rzeczywistości, ale także wyrazem głębokich przeżyć wewnętrznych artysty i narzędziem krytyki społecznej.