Charakterystyka kierunku
Dadaizm to awangardowy kierunek w sztuce i literaturze, który narodził się w 1916 roku w Zurychu. Nazwa ruchu pochodzi od francuskiego słowa “dada” oznaczającego dziecięcy konik na biegunach. Wybór tej nazwy nie był przypadkowy – dadaiści chcieli podkreślić infantylność i absurdalność swojej sztuki, która miała być protestem przeciwko tradycyjnym wartościom estetycznym i kulturowym. Założycielami ruchu byli między innymi Tristan Tzara, Hugo Ball, Hans Arp i Richard Huelsenbeck, którzy spotykali się w słynnej kawiarni Cabaret Voltaire.
Główne założenia i cechy dadaizmu
Dadaizm powstał jako reakcja na okrucieństwa I wojny światowej i kryzys wartości europejskiej cywilizacji. Artyści związani z tym nurtem odrzucali wszelkie konwencje artystyczne, logikę i racjonalizm. Głównymi cechami dadaizmu były:- całkowita negacja dotychczasowej sztuki i kultury- prowokacja artystyczna i społeczna- absurd i nonsens jako główne środki wyrazu- przypadkowość i spontaniczność w tworzeniu dzieł- łączenie różnych technik artystycznych- wykorzystywanie ready-mades (przedmiotów gotowych)
Najważniejsze dzieła i przedstawiciele
Jednym z najbardziej znanych przedstawicieli dadaizmu był Marcel Duchamp, który zasłynął swoimi ready-mades, czyli przedmiotami codziennego użytku prezentowanymi jako dzieła sztuki. Jego najbardziej kontrowersyjnym dziełem była “Fontanna” (1917) – pisuar podpisany pseudonimem “R. Mutt”. Inne znaczące postacie dadaizmu to Man Ray, który eksperymentował z fotografią i tworzył fotogramy, oraz Francis Picabia, autor prowokacyjnych obrazów i manifestów dadaistycznych.
Wpływ na literaturę
W literaturze dadaizm przejawiał się poprzez eksperymenty z językiem i formą. Dadaiści tworzyli wiersze dada, które charakteryzowały się:- brakiem logicznego związku między słowami- przypadkowym doborem wyrazów- wykorzystaniem onomatopei- destrukcją składni i gramatyki- wizualnym układem tekstu na stroniePrzykładem takiej twórczości są wiersze Tristana Tzary, który tworzył poezję poprzez losowe wyciąganie słów z kapelusza. W Polsce elementy dadaizmu można odnaleźć w twórczości futurystów, takich jak Bruno Jasieński czy Anatol Stern.
Znaczenie i dziedzictwo dadaizmu
Mimo że dadaizm jako ruch artystyczny trwał stosunkowo krótko (do około 1923 roku), jego wpływ na sztukę XX wieku był ogromny. Dadaizm:- przygotował grunt pod rozwój surrealizmu- wprowadził nowe techniki artystyczne- zmienił sposób myślenia o sztuce i jej roli w społeczeństwie- wpłynął na rozwój sztuki konceptualnej- zainspirował późniejsze ruchy awangardowe
Dadaizm w sztukach plastycznych
W sztukach plastycznych dadaiści wykorzystywali różnorodne techniki, takie jak:- kolaż i fotomontaż- asamblaż (kompozycje z przedmiotów gotowych)- eksperymentalne techniki fotograficzne- przypadkowe zestawienia materiałów i obiektówArtyści dadaistyczni często łączyli różne media i techniki, tworząc dzieła multimedialne i interdyscyplinarne. Przykładem może być “Mechaniczna głowa (Duch naszych czasów)” Raoula Hausmanna – rzeźba wykonana z drewnianej głowy manekina ozdobionej różnymi przedmiotami codziennego użytku.
Kontekst historyczny i społeczny
Dadaizm rozwijał się w czasie głębokiego kryzysu wartości spowodowanego I wojną światową. Artyści związani z tym nurtem:- krytykowali militaryzm i nacjonalizm- przeciwstawiali się mieszczańskiej moralności- kwestionowali autorytet instytucji kulturalnych- proponowali nową definicję sztuki i artystyRuch dadaistyczny miał charakter międzynarodowy i rozwijał się w różnych ośrodkach, takich jak Zurych, Berlin, Paryż i Nowy Jork. W każdym z tych miejsc przybierał nieco inne formy, zachowując jednak podstawowe założenia antysztuki i prowokacji kulturowej.
Podsumowanie
Dadaizm był jednym z najbardziej radykalnych ruchów awangardowych XX wieku. Jego znaczenie polega nie tylko na wprowadzeniu nowych środków wyrazu artystycznego, ale przede wszystkim na fundamentalnym przewartościowaniu pojęcia sztuki. Dadaiści pokazali, że sztuką może być wszystko, a proces twórczy nie musi być ograniczony tradycyjnymi konwencjami. Ich eksperymenty i prowokacje otworzyły drogę dla wielu późniejszych kierunków w sztuce współczesnej, a ich wpływ jest widoczny do dziś w różnych dziedzinach kultury.